30/4/2009
Bố kể, tối 30 tháng Tư 1975, bố mẹ đưa tôi “đi chơi Bờ Hồ” và mua bóng bay. Trong khi tôi đang bay bổng với niềm vui của một đứa trẻ sống thời bao cấp bỗng một lúc có những mấy quả bóng bay, và trong khi mọi người xung quanh cười nói rộn ràng, bố thấy hoang mang. “Hòa bình ập tới phũ phàng, choáng váng đất trời và xiêu đảo lòng người, gây bàng hoàng, gây đau đớn nhiều hơn là mừng vui.”[1] Khi đó, đại gia đình người Nam kẻ Bắc của bố chưa (và một số sẽ không) được “Nối vòng tay lớn”[2], cũng chưa biết “Gia tài của mẹ”[3] còn/mất những gì. Nhưng bố biết, từ đây mọi sự sẽ khác xưa. Khác như thế nào, bố không hình dung nổi.
Chỉ một tháng sau, gia đình tôi đón mừng thay đổi đầu tiên. Tháng Năm, mẹ vào Sài Gòn (gia đình mẹ tập kết ra Bắc năm 54) 10 ngày. Mẹ về, cuộc đời tôi mở sang trang mới.
Những món quà mẹ mang về (“miền Nam nhận họ, miền Bắc nhận hàng”) thời ấy làm cả phố trầm trồ, gồm 1 chiếc máy quay đĩa (loại đĩa nhựa), 5 băng (cối) nhạc, ít vải may quần áo, xoài và cau biếu hàng xóm và đồng nghiệp. Tôi được mấy bộ quần áo mới và một đôi dép nhựa bước kêu chút chít. Quà cho bố là ít thuốc lá và ba cuốn sách: Dòng sông định mệnh của Doãn Quốc Sỹ, Vòng tay lửa của Nguyên Vũ, và Mây mưa Thụy Sĩ (trong bộ Z.28) của Người Thứ Tám (aka Bùi Anh Tuấn).[4] Đến giờ tôi vẫn không hiểu tại sao lại là ba cuốn sách đó mà không phải là những cuốn khác.
Trong 5 băng nhạc, tôi còn nhớ được 2: Khánh Ly[5] – Sơn ca 7, và Thanh Tuyền – Chế Linh.[6] Phải có một tuổi thơ như (chúng) tôi, mới hiểu được cú sốc và ảnh hưởng văn hóa do nốt “mi thứ” “tủi thân bi đát” của Sơn ca 7 mang lại như thế nào.
Thời đi nhà trẻ thì “yêu chú bộ đội đánh Mỹ tài ghê, tàu bay Mỹ đến đây chú bắn cho tan tành.”[7] Cấp 1 (tiểu học) thì có “đường vinh quang xây xác quân thù,”[8] rồi “Cùng nhau ta đi lên… cố gắng xứng đáng cháu ngoan Bác Hồ.”[9] Và tất nhiên, không thể thiếu món “Năm điều Bác Hồ dạy” yêu (và làm) một số thứ. Cấp 2 và cấp 3 thay “Đội ca” bằng “Đoàn ca.” 18 tuổi (hoặc thiếu chút chút) thì chích tay lấy máu viết đơn, “anh là trai, phải ra chiến trận phen này” vì (đằng nào cũng có) “em chờ anh, với bao chiến công huy hoàng.”[10] Để chàng yên tâm ra mặt trận, cần rất nhiều điều kiện. Thiếp “mặc bom rơi pháo sáng mịt mùng,… vẫn mở đường để xe đi tới”, anh dũng đến “núi (cũng phải) ngả cúi đầu.”[11] Còn vũ khí giết giặc? Thô sơ thì có “mũi chông nhọn sắc căm thù” mà “em (Tây Nguyên – Bauxite) không ngừng tay vót”;[12] hiện đại thì có “Chị em mình đi tải đạn,” và
… mỗi trái đạn đây mang tấm lòng ta
Cùng các anh góp lửa diệt thù
Dù bom rơi, dù bao bốt đồn
mong các anh yên lòng,
từng trái pháo đến tay anh[13]
Còn lương thực?
Cách mạng cần gạo nhiều để đánh Mỹ,
sóc Bom bo sẵn có cối chày đây
người Bom bo sẵn có đôi bàn tay
với tình yêu nước và thù giặc ngày ngày[14]
Rồi em “gánh gạo”, hái rau, lấy măng (“Muỗi bay rừng già cho dài mà tay áo. Hết rau rồi em có lấy măng không?“)[15] em “nổi lửa” thổi cơm (để “đánh Mỹ đêm ngày”), vì:
vũ khí ta mang đâu có là tên lửa
chỉ bếp than hồng này ủ chín hơi cơm.
Bát nước chè xanh
nhẹ gối bước dồn thêm sức mạnh trên đường đi đánh Mỹ.[16]
Người ra mặt trận đã được phục vụ từ A-Z như vậy. Còn người ở lại?
Em “xinh đẹp, đảm đang, việc nước việc nhà vẹn toàn,” tăng gia sản xuất “lúa năm tấn”[17] (chứ không phải như Tây nó đồn là “Từ ngày anh đi ở nhà em đảm đang, đẻ đứa con trai nom giống cả làng”).
Nông thôn đã vậy, thành thị thì sao?
Em ơi tuy giờ đây hai miền còn cách xa
Niềm chia cắt thắt đau lòng chúng ta
…
Dù xa nhau trọn ngày đêm,
anh càng yêu em càng hăng say xây cho nhà cao cao mãi[18]
(Liệu có phải nhà anh xây? http://www.quocuy.com/?frame=newsview&id=1349)
Vậy chàng phải làm thế nào để xứng đáng với tinh thần phục vụ hăng say tới bến, như vậy? Đương nhiên là chàng phải chiến đấu “quên mình năm lại năm,”[19] cứ thế mà “pháo anh lên đồi cao nã vào đầu giặc Mỹ,”[20] để rồi (cùng tác giả Quốc ca Việt Nam Cộng hòa[21]), “Tiến về Sài Gòn, ta quét sạch giặc thù… tiến về đồng bằng, giải phóng thành đô.”[22]
Trên/dưới mái trường xã hội chủ nghĩa và những lúc chơi nghịch ngoài đường (qua hệ thống loa phường), dù đã sau 1975, tôi vẫn tiếp tục được các bài hát nói trên khuyến khích Nam tiến (one way ticket). Nhưng ở nhà, thì khác. Nhờ chiếc máy quay đĩa và Sơn ca 7, tôi mới (hình như) biết thế nào là “mưa rơi mênh mang, từng ngón tay buồn.”[23] Mưa Trịnh khác mưa Tố Hữu (“Trời mưa ướt áo tứ thân, mưa bao nhiêu hạt thương bầm bấy nhiêu” – “Bầm ơi”) đã đành. Mưa Trịnh cũng khác hẳn “mưa sa trên màu cờ đỏ” của Trần Dần.
Gió Trịnh cũng khác. Gió heo may lại về, chiều tím loang vỉa hè, và gió hôn tóc thề.[24] (Vâng, biết rồi, khổ lắm. Sáo mòn, sến, vân vân. Nói mãi.)
Ngoài Sơn ca 7, mẹ còn mang theo về nỗi ám ảnh với một bài hát mà mẹ được nghe khi ở Sài Gòn.
Tôi có người yêu chết trận Plei-me
Tôi có người yêu ở chiến khu D
Chết trận Đồng Xoài
Chết ngoài Hà Nội
Chết vội vàng, dọc theo biên giới
Tôi có người yêu chết trận Chu-prong
Tôi có người yêu bỏ xác trôi sông
Chết ngoài ruộng đồng, chết rừng mịt mùng
Chết lạnh lùng mình cháy như than
Mẹ không thuộc hết ca từ bài hát mà sau này tôi mới biết có tên là “Tình ca của người mất trí”[25], nhưng mẹ kể mẹ đã khóc khi nghe lần đầu. Với tôi, ấn tượng đầu tiên là sao cô ấy có nhiều người yêu thế. Mà sao ai cũng chết. Những địa danh như Plei-me, Đồng Xoài, Chu-prong nghe xa lạ hơn cả Paris, London. Còn chiến khu D thì tôi hình dung nó ở đâu đó xa hơn (đi) B. Mãi sau này tôi mới khóc. Và luôn nhớ mẹ mỗi khi nghe lại bản nhạc này.
Mưa Trịnh buồn. Gió Trịnh buồn. Tình Trịnh buồn (“một người về đỉnh cao, một người về vực sâu, để cuộc tình chìm mau…” – “Tình nhớ”). Đời Trịnh càng buồn hơn. Cát bụi mệt nhoài (“Cát bụi”). Cánh chim bỏ rừng,… trái tim bỏ tình. (“Cho một người nằm xuống”). Nhưng với tôi, nhạc Trịnh là liều thuốc giải.
Nhờ Sơn ca 7, “Từ ấy trong tôi”[26] đã biết buồn.[27]
Hoài Phi
[1] Bảo Ninh, Nỗi buồn chiến tranh. Chương 3: http://vnthuquan.net/truyen/truyen.aspx?tid=2qtqv3m3237nnntnnn0n31n343tq83a3q3m3237nnn
[2] Trịnh Công Sơn, “Nối vòng tay lớn,” http://www.youtube.com/watch?v=Tzf5YKlCHQs
[3] Trịnh Công Sơn, “Gia tài của mẹ,” http://www.youtube.com/watch?v=80VCegJzvCA
[4] Sở dĩ tôi nhớ rõ tên ba cuốn (hấp dẫn, nóng bỏng, li kì, toàn “vòng tay lửa” với lại “mây mưa”) ấy, vì sau này tôi tìm (mọi) cách đọc trộm chúng (và đã thành công, không thành danh), dù bố mẹ tôi đã cố giấu kỹ, vì sợ (không phải tôi).
[5] “Nhưng lần này, và cũng là lần đầu tiên, Sơn ca 7 sẽ đưa quý vị về với khung trời hoa bướm ngày xưa, với tiếng hát nồng nàn tình ái của Khánh Ly” – Lời giới thiệu, chép theo trí nhớ.
[6] Tên băng được viết tay. Băng Thanh Tuyền – Chế Linh: tên Thanh Tuyền để trước, không biết liệu có phải nhằm nịnh đầm, hay đề cao nữ quyền không. Trong băng này, tôi còn nhớ được hai bài. Bài thứ nhất là “Tình bơ vơ,” rất thịnh hành ở các đám cưới thời hậu chiến, khi cô dâu chú rể “vui duyên mới” đã được phép không cần phải lo lắng tới việc “không quên nhiệm vụ” nữa. Bài thứ hai, “Vòng tay xin giữ trọn ân tình,” có những câu mà thời trẻ dại tuổi teen, tôi trót bị ảnh hưởng những câu “em yêu một người trai, lạnh lùng đi giữa đời, thường gục đầu vào cánh tay…” và đem lòng say nắng một “chàng” đáp ứng đúng tiêu chuẩn đó. Ít lâu sau, phát hiện ra nguyên nhân chàng gục đầu vào cánh tay và lạnh lùng là do chàng… dốt quá, không biết nói gì, tôi đã phải bỏ của chạy lấy người. May mà của hồi đó chỉ gồm mấy chiếc khăn (nhờ bạn) thêu (hộ).
[7] Trong bài này, tôi chỉ đề cập đến một phần rất nhỏ những bài hát nổi tiếng (và không chỉ có giá trị tuyên truyền) ở miền Bắc trong thập niên 60, 70 và sang cả nửa đầu thập niên 80. Bài chú bộ đội bắn tàu bay Mỹ: không rõ tên tác giả và tên bài.
[8] Văn Cao, “Quốc ca”.
[9] Phong Nhã, “Đội ca”.
[10] Hoàng Việt, “Lá xanh,” http://www.youtube.com/watch?v=InU2E_dQAtg
[11] Xuân Giao, “Cô gái mở đường” http://www.youtube.com/watch?v=QOlaFLhavJM&feature=related
[12] Hoàng Hiệp, “Cô gái vót chông,” http://www.youtube.com/watch?v=W0nDba8enuo
[13] Lư Nhất Vũ, “Cô gái Sài Gòn đi tải đạn,” http://www.youtube.com/watch?v=6CYJbrCtTus&feature=related
[14] Xuân Hồng, “Tiếng chày trên sóc Bombo,” http://www.youtube.com/watch?v=3F691xxkHpU&feature=related
[15] Hoàng Hiệp, “Trường Sơn đông, Trường Sơn tây,” http://www.youtube.com/watch?v=OocolyBar_w&feature=related
[16] Huy Du, “Nổi lửa lên em,” http://www.nghenhac.info/nhacvietnam_pm.asp?iFile=25363&iType=20
[17] Phó Đức Phương, “Những cô gái quan họ,” http://www.youtube.com/watch?v=PVIPWYBYFRw
[18] Phan Huỳnh Điểu, “Những ánh sao đêm,” http://www.youtube.com/watch?v=FV6WC89gWUQ
[19] Vũ Cao, “Núi đôi”.
[20] Phan Huỳnh Điểu, “Hành khúc ngày và đêm,” http://www.youtube.com/watch?v=zHWlWHc4HUk&feature=related
[21] http://www.youtube.com/watch?v=—UReVcUKc (Nhạc: Lưu Hữu Phước).
[22] Lưu Hữu Phước, “Tiến về Sài Gòn,” http://www.youtube.com/watch?v=Qs31DvTncD8&feature=related
[23] Trịnh Công Sơn, “Tuổi đá buồn,” http://www.youtube.com/watch?v=H9eFhwka4vg
[24] Trịnh Công Sơn, “Nhìn những mùa thu đi,” http://www.youtube.com/watch?v=gOY_fHWlqWg
[25] Trịnh Công Sơn, “Tình ca người mất trí,” http://www.nghenhac.info/nhacvietnam_pm.asp?iFile=32704&iType=20
[26] Mượn “Từ ấy” của Tố Hữu.
[27] Buồn thế nào, kiểu nào và đến bao giờ, lại là chuyện khác.
Nguồn: http://www.talawas.org/?p=3627